Thuở nằm nôi ta vẫn hay nghe mẹ hay bà ầu ơ hát ru bằng những bài dân ca, những bài ca dao. Thưở đó, đứa trẻ nằm nôi như ta thì hiểu gì, biết gì về “thế sự” được diễn tả trong những bài ca ấy. Vậy mà, lớn lên và thậm chí sống hơn nửa đời người ta vẫn không sao quên được những bài ca ấy.THỦY CHUNG
Còn thơ ta không hiểu. Còn thơ ta không thuộc, không chủ tâm ghi nhớ.
Lớn lên ta nhớ. Lớn lên ta hiểu. Lớn lên ta thấm thía biết bao những tâm tình trong những bài hát ru thuở nào ấy.
Ta thấy mình hạnh phúc vì ta được nuôi dưỡng không chỉ bằng dòng sữa ngọt ngào nơi bầu vú mẹ, bằng cơm gạo mà ta còn được lớn lên, tâm hồn ta được trưởng thành bằng một loại “thức ăn” khác, quan trọng hơn, đó là những bài hát ru, dòng sữa tinh thần được chắt chiu từ bao tâm hồn người Việt. Ta không là những chú gà công nghiệp, những Rô-bốt tối tân. Ta là người. Ta có tâm hồn, có tình cảm, có nhân nghĩa, có…thủy chung. Thủy chung trong nhiều mối quan hệ nhưng có thể nói thủy chung trong hôn nhân là đỉnh điểm. Xin chia sẻ một vài suy tư về bài ca dao sau:
Mở đầu bài ca dao là một loạt những hành động thật lạ của chàng trai, anh như người “mất trí”, “loạn màu” : trèo lên cây bưởi không hái bưởi mà hái hoa, xuống vườn cà không hái cà lại hái nụ tầm xuân, tầm xuân chỉ có hai màu trắng hoặc hồng anh lại thấy “xanh biếc”. Những hành động đó vừa trái ngược nhau vừa phi lí với logic đời thường nhưng lại rất hợp lý với hoàn cảnh, với tâm trạng của chàng trai lúc bấy giờ : “Em có chồng anh tiếc lắm thay”. Người đọc như vỡ òa theo nỗi niềm của anh. Đồng cảm. Xót xa.Trèo lên cây bưởi hái hoa,Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân.Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc,Em có chồng anh tiếc lắm thay.Ba đồng một mớ trầu cay,Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không?Bây giờ em đã có chồng,Như chim vào lồng như cá cắn câu.Cá cắn câu biết đâu mà gỡ,Chim vào lồng biết thuở nào ra?
“Người yêu đi lấy chồng”. Anh rơi vào bi kịch. Anh không làm chủ được mình. Mọi thứ xung quanh dường như chỉ có một màu “xanh biếc”. Mịt mù lắm! Tối lắm! Có lẽ tình yêu anh dành cho cô gái nhiều lắm, lớn lắm!
Còn cô gái thì sao? Liệu nàng có nhận ra tình cảm đó không? Phải chăng nàng biết rõ tình yêu của anh nhưng anh không là lựa chọn của nàng?
Nàng trách móc. Trách móc là biểu hiện của hờn dỗi. Hờn dỗi là biểu hiện của yêu thương. Người đọc một lần nữa vỡ òa, tiếc nuối cho cả chàng và nàng. Nàng yêu và đã mong, đã chờ chàng bấy lâu nay. Một mối tình song phương thật đẹp, thật trong sáng, ý nhị…Câu hỏi tu từ là niềm xót xa, tiếc nuối của cô gái cho duyên tình mình.Ba đồng một mớ trầu cay,Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không?
Họ đã nói được với nhau điều khó nói nhất. Họ đã cùng nhau nhìn thẳng vào vấn đề quan trọng nhất, vào sự thật của cuộc đời họ : họ yêu nhau. Hình như, chuyện tình của họ bây giờ mới bắt đầu. Người đọc sẽ tán đồng với tình yêu của chàng và nàng, sẽ ủng hộ để nàng đi theo tiếng gọi của tình yêu, nàng sẽ sống thật với con tim mình, với tình yêu của mình. Những người trẻ chúng ta sẽ đồng tình với cô gái nếu cô chia tay với người chồng mới cưới để đến với người yêu. Bởi lẽ, hành động như vậy là sống thật với mình, là dũng cảm, là cá tính, là biết sống cho mình. Người đọc sẽ càng chắc chắn khi nghe cô gái nói về hôn nhân của cô.
Những hình ảnh cô gái vận dụng để diễn tả hôn nhân của mình khiến người đọc liên tưởng đến một cuộc sống tù túng, mất tự do, ngột ngạt, miễn cưỡng. Đây là một lời than thở? Đây là cả một bầu trời tiếc nuối chăng? Đọc kỹ hơn, suy nghĩ kỹ hơn ta sẽ ngộ ra thông điệp mà cô gái gởi gắm :Bây giờ em đã có chồng,Như chim vào lồng như cá cắn câu.
Quá khứ- em còn không Hiện tại- em đã có chồng
ââ
Em yêu và mong đợi anh chim đã vào lồng, cá đã cắn câu
“Yêu anh lắm nhưng em đã có chồng!” Người đọc cảm nhận được tình cảm của cô gái dành cho chàng trai trong cách nói, cách dùng hình ảnh. Cô xót xa lắm, tiếc nuối nhiều lắm mối duyên tình của mình. Tình yêu đối với cô thật quan trọng, lớn lao. Nhưng…(bao giờ cũng là vấn đề chính, là sự việc quan trọng, quyết định nội dung câu nói)- EM ĐÃ CÓ CHỒNG.
Đây là lời chia tay đầy dứt khoát! Đây là một lời nhắc nhở. Nhắc mình, nhắc người.
Yêu chàng trai nhưng cô gái không bất chấp tất cả để giữ lại tình yêu cho mình, cô nghĩ đến những người khác, những mối liên hệ khác. Cô không bỏ mặc người chồng mới cưới, bất chấp đạo nghĩa vợ chồng, cô nghĩ đến chồng, đến luân thường đạo lý. Cô không quên danh giá gia đình, không quên tâm tư của bố mẹ, cô biết nghĩ đến người thân,… Cuộc sống không chỉ có chàng và nàng, không chỉ có tình yêu của mình. Tình yêu sẽ chẳng là tình yêu nếu không được đặt trong những mối tương quan của cuộc sống. Nó là một phần của cuộc sống vì thế hãy đặt để nó trong cuộc sống với những mối tương quan nhất định. Mục đích của tình yêu là làm cho cuộc sống này tốt đẹp, con người hạnh phúc. Đừng bắt tình yêu mang tội bất hiếu, vô thủy vô chung.
Đồng thời, cô gái cũng gợi cho ta một suy nghĩ: phải chăng mất tự do cũng là một phần của hôn nhân? Ngày nay, chúng ta nói nhiều đến tự do, chúng ta đấu tranh để có, để giành lấy tự do nhưng hiểu về tự do thì hình như chưa thật đầy đủ. Lời cô gái là dịp để ta nhìn lại.
Hai câu cuối là lời khẳng định như đinh đóng cột của cô gái về hôn nhân của mình:
Hôn nhân là không xa cách, là gắn kết mãi mãi, là “biết đâu mà gỡ”, là “biết thuở nào ra”. Hai câu hỏi tu từ liên tiếp nhấn mạnh lập trường của cô gái: hôn nhân là thủy chung, thủy chung là nền tảng để ngôi nhà hôn nhân vững chắc. Thủy chung dù ban đầu hôn nhân đó không tình yêu. Thủy chung dù cuộc sống tù túng, mất tự do. Thủy chung đơn giản vì đó là chồng là vợ mình. Thủy chung là không điều kiện, không đòi hỏi.Và người Công giáo còn có một lý do quan trọng hơn nữa để thủy chung đó là vì: “ Sự gì Thiên Chúa đã kết hợp loài người không được phân ly”(Mt.19,6).Cá nắn câu biết đâu mà gỡChim vào lồng biết thuở nào ra?
Nếu lần giở lại những trang Kinh Thánh, chúng ta sẽ bắt gặp một mối tình rất đặc biệt, bởi mối lương duyên ấy khác xa với quan niệm của đa số con người chúng ta, mối tình của Hô-sê và Gô-me. Ông Hô-sê nghe theo lời Chúa, ông cưới Gô-me, một cô gái điếm về làm vợ. Nàng Gô-me ngoại tình hết lần này đến lần khác bỏ mặc sự can ngăn và nổ lực hàn gắn của chồng (Hô-sê.2). Hô-sê làm gì? Từ bỏ. Chia tay. Tố cáo để người phụ nữ kia bị ném đá,….Nhưng không, Hô-sê nhận lại người vơ thất tín (Hô-sê.3,2). Vậy đó, Hô-sê thủy chung và tạo điều kiện để vợ mình chung thủy với mình. Thủy chung là tha thứ, là quảng đại với những lỗi lầm của người bạn đời, là kiên nhẫn chờ đợi, là…hy sinh.
Đến đây xin được chia sẻ nốt một mối tình nữa, một sự thủy chung nữa. Một mối tình, một sự thủy chung trổi vượt hơn tất cả, là mẫu mực cho tất cả mối tình khác, là chuẩn mực để định lượng thủy chung trên trần gian này. Đó là mối duyên tình giữa Thiên Chúa và loài người. Đó là sự thủy chung Thiên Chúa dành cho người yêu của mình - con người mỏng giòn hay thay lòng đổi dạ. Nếu cô gái trong bài ca dao hy sinh tình yêu đẹp đẽ của mình để vẹn nghĩa thủy chung với chồng, nếu Hô-sê kiên nhẫn, tha thứ để vẹn toàn sự chung thủy với Gô-me thì Thiên Chúa không chỉ cho con người tất cả (St.1,28-30)), cho cả Con Một của mình, Ngài không chỉ kiên nhẫn chờ đợi, không chỉ bao dung quảng đại với tất cả tội lỗi của con người mà Ngài còn hy sinh mạng sống vì con người, vì Hiền Thê của Ngài. Ngài thủy chung đến hơi thở cuối cùng với cái chết nhục nhã tận cùng “chết trên thập giá”, đón nhận đau khổ lớn nhất đó là tình yêu tuyệt đỉnh nhất. Chúa đã dùng cả mạng sống của Ngài để diễn tả sự gắn kết tuyệt vời của Bí Tích Hôn Phối ước mong sao chúng ta hiểu được điều đó và đừng bội ước với Ngài nữa mà gần nhất là đừng bội ước với nhau, đừng ly dị nữa.
